Ensiklopedik alim Nəsirəddin Məhəmməd Tusi dünya elm və fəlsəfəsinin zənginləşdirilməsində misilsiz xidmətlər göstərmiş böyük şəxsiyyətdir. Əbu Cəfər Nəsirəddin Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Həsən Tusi Xorasan vilayətinin Tus şəhərində anadan olmuşdur. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, onun əsli Zəncanla Həmədan arasında yerləşən Savə şəhərindəndir, Tusda təvəllüd tapdığı üçün Tusi nisbəsi ilə tanınmışdır. Mütəfəkkirin doğum tarixinə gəldikdə, mənbələri və tədqiqat əsərlərini müqayisə edərək bu qənaətə gəlmək olur ki, Nəsirəddin Tusi şənbə günü 17 fevral 1201-ci ildə anadan olmuşdur. Filosof ziyalı mühitində böyümüş, atasından və dayısından təhsil almış, sonra Xorasana getmiş və orada dövrün məşhur alimlərinin mühazirələrini dinləmişdir.
Nəsirəddin Tusinin milli mənşəyindən bəhs edərkən İbn əl-Füvətinin mütəfəkkirdən danışarkən qeyd etdiyi bir fakt xüsusi əhəmiyyət daşıyır. O yazır ki, Nəsirəddin Tusi Marağaya gələndə oradakı zadəgan ailəsindən olan Fəxrəddin Loğman Məhəmməd oğlu Maraği ilə görüşüb ona belə bir tapşırıq vermişdir: İrbil, Mosul və Əlcəzirəyə getsin, son 40 il ərzində Marağa və Təbrizi tərk etmiş ailələri vətənə qayıtmağa razı salsın. Fəxrəddin Maraği 500-ə qədər ailəni geri qaytara bilmişdi. Bu, Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusinin öz həmvətənlərinə dərin məhəbbət hissini ifadə edir.
Nəsirəddin Tusi görkəmli alim kimi tanındığı bir vaxtda XIII əsrin iyirminci illərində Nasirəddin Möhtəşəmin dəvəti ilə Kuhistana getmiş, İsfahanda olmuşdur. Türkiyəli alim Hilmi Ziya Ülkən ismaili məzhəbinin XIII əsrdə ən parlaq bir dövrü olduğunu xatırladarkən Xorasanda bu məzhəbə mənsub alimlərin toplandığını qeyd edir: "İsmaili məzhəbinin ən məşhur simalarından biri o sırada Kuhistan valisi olan Nasirəddin Əbülfəth ibn Mənsur özü ədəbiyyatçı olduğu kimi, ətrafına da zamanın tanınmış təsəvvüf, fəlsəfə və riyaziyyatçı alimlərini toplayırdı. Xoca Nəsir Tusi prinsip baxımından İsmailliklə eyni əsldən olan İmami məzhəbindən olduğu üçün Nasirəddinin məclisinə qatılmaqda gecikmədi və orada çox yaxşı qarşılandı".
Nəsirəddin Tusi sonra müəyyən narazılıq üzündən İsmaililər hökmranlığının iqamətgahı olan Ələmut qalasına salınmışdı. O, qalada olan zəngin kitabxanadan istifadə edərək elmi yaradıcılıqla məşğul olur. Lakin filosofa qaladan kənara çıxmaq qadağan edilir və o, burada bir növ sürgün həyatı keçirir.
Monqol xaqanı Hülakü xan 1256-cı ildə Ələmut qalasını tutub İsmaililər dövlətinin hakimiyyətinə son qoyduqdan sonra Nəsirəddin Tusi azad olur. Hülakü xan bu qələbəsindən sonra 1258-ci ildə Bağdad şəhərini tutaraq xəlifə Müstəsimi öldürdü. Bununla Abbasilər sülaləsinin 500 ildən artıq hökm sürən hakimiyyətinə son qoyuldu.
Şərq aləmində elmin inkişaf etdirilməsində Nəsirəddin Tusinin və başqa Şərq alimlərinin monqol xaqanları üzərində böyük təsiri vardı. Çünki monqollar işğal etdikləri əraziləri dağıdır, əhalini məhv edirdilər. Bu baxımdan orta əsrlər Şərq aləminin böyük tarixçisi İbn əl-Əsir "Mükəmməl tarix" kitabında monqolların hücumunu "böyük müsibət" adlandırmışdır: "Ümumi xalqın, xüsusilə müsəlmanların düçar olduğu bu müsibət elə bir müsibətdir ki, gecələr və gündüzlər onun mislini doğurmamışdır. Əgər bir adam - "Allah-taala dünyanı yaratdığı zamandan indiyə qədər dünya bir belə bəlaya düçar olmamışdır!" - deyərsə, doğru demiş olar. Çünki tarixlər indiyə qədər buna yaxın olan və buna bənzəyən heç bir hadisə görməmişdir".
Monqollar qətl-qarətlər törədərək Hülakülər dövləti, yaxud başçılarına "elxan" deyilən Elxanilər dövlətini yaratmışdılar. Yaxın və Orta Şərq, xüsusilə də Azərbaycan monqolların hücumu, vəhşilikləri nəticəsində iqtisadiyyatı tənəzzülə uğramışdı. Lakin yüksək mədəniyyətə malik xalq kimi onlar mədəni dəyərlərini qoruya bilmişdilər. Köçəri həyat tərzi yaşayan monqollar zaman keçdikcə yerli xalqların mədəniyyətini, mənəvi dəyərlərini mənimsəməyə başlamışdır. Bu da təbii idi.
Nəsirəddin Tusinin fəlsəfi məktəbinin nümayəndəsi ensiklopedik alim Qütbəddin Mahmud Şirazi (1236-1311) alim kimi məşhur olmaqla bərabər,
