Azərbaycanın ilk səssiz filmi:
Sosial həyat

Azərbaycanın ilk səssiz filmi: "Neft və milyonlar səltənətində"

XIX əsrin sonlarında Bakı "qara qızıl" hesabına Zaqafqaziyanın mədəniyyət mərkəzi kimi tanınır. Dünyanın dörd bir yanından yurdumuza axın başlayır. 1915-ci ildə məşhur neft sənayeçiləri olan Pirone qardaşları da Bakıya gələrək burada "Filma" Səhmdar Cəmiyyətini yaradırlar. Şəhərin mərkəzində - Birja küçəsi 3 saylı binada (indiki Ü.Hacıbəyli küç.) yerləşən cəmiyyət 1915-1916- illərdə bir neçə bədii filmin, eyni zamanda neft sahibkarlarının köməkliyi ilə İbrahim Musabəyovun "Neft milyonlar səltənətində" romanı əsasında eyniadlı ilk Azərbaycan bədii filminin çəkilişinə başlayır. Filmi çəkmək üçün Peterburqdan rejissor Boris Svetlov operator Qriqori Lemberq dəvət edilir.

Filmin ekranlara buraxılması ilə əlaqədar "Baku" qəzetinin 14 may 1916- il sayında belə bir elan dərc edilmişdi: "Bu il mayın 14-dən "Neft milyonlar səltənətində" filminin 1-ci seriyası nümayiş etdiriləcək. Kinodram İbrahim bəy Musabəyovun povesti əsasında çəkilib. Film tammetrajlı olduğuna görə hər axşam yalnız üç seans göstəriləcək".

"Yeni iqbal" qəzetinin 1916- il 7 iyul tarixli nömrəsindəki elanda deyilirdi: "Elektroteatr "Edisson"un ekranında öz dostlarınızı tanışlarınızı görəcəksiniz...", "Müsəlman artistlərindən Hüseyn Ərəblinski cənabları qeyriləri iştirak edəcəkdirlər", "Görməyə təcil ediniz", "Ancaq dörd gündür", "Mədənlərdə vaqe olmuş böyük yanğın dəxi göstəriləcəkdir".

Azərbaycanda ilk səssiz film olan "Neft milyonlar səltənətində"ki yazılar iki dildə - Azərbaycan rus dillərində yazılıb. Filmdə neft Bakısının XX əsrin əvvəllərindəki həyatı, Bakı müsəlman milyonçularının məişəti, neft mədənlərində ən çətin şəraitdə işləyib yaşayan fəhlələrin ağır güzəranı ekranda canlandırılır. Varlı neft sahibkarlarının xoş firavan həyat sürmələri, yoxsul fəhlələrin acınacaqlı həyatı, gecə-gündüz neft mədənlərində işləyib bir parça çörək pulu qazanmaları bu kimi digər səhnələr tamaşaçıda dövrün ab-havası, neftin insan həyatında oynadığı təzadlı rol barədə müəyyən təsəvvür yaradır. Baş verən bütün əhvalatlar isə əsərin qəhrəmanı Cəlilin taleyi fonunda cərəyan edir. Yoxsul kimsəsiz Cəlil təsadüf nəticəsində varlı bir neft sahibkarına çevrilir. Amma burjua cəmiyyətinin ali təbəqəsinə qədər yüksələn bir kasıbın burada özünə yer tapa bilməməsi buna mənən hazır olmaması onun faciəsi ilə nəticələnir.

Bakı şəhərinin yaxınlığında yaşayan yoxsul bir dul qadın qulluqçuluq etməklə ailəsini güclə dolandırır. Ana məktəb yaşına çatmış oğlunu mədrəsəyə qoyur. Lakin az sonra onu mədrəsədən çıxarırlar. Əlacsız qalan qadın oğlunu tacir Həsənin yanında işə düzəldir. Bir neçə ildən sonra anası vəfat edən Cəlil evə qayıdır. Onların kasıb evi bir parça torpağı varlı Lütfəli bəyin geniş malikanəsinin yanında yerləşirdi. Bir neçə il gəlib keçir, Abşeron torpağının hər yerində neft buruqları getdikcə artır. Buruqlar fontan vurur, sahibkarlara ağlagəlməz dərəcədə var-dövlət gətirir. Uzun danışıqlardan sonra Lütfəli bəylə Cəlil şərik olub, ikincinin həyətində bir neft quyusu qazdırırlar. Tezliklə yeni quyu fontan vurur, Cəlil varlanır, mülklər alır, gəmilər, mədənlər sahibi olur.

Qonşusunun ölüm xəbərini eşidən Cəlil qocanın qızı, onun uşaqlıq dostu Şəfiqəyə başsağlığı verməyə gedir. Şəfiqə böyümüş, gözəl bir qız olmuşdu. Bunu görən Cəlil Şəfiqəyə aşiq olur evlənirlər.

Cəlil ata-baba adətinə zidd olaraq öz gənc yoldaşını başqalarından gizlətmir.

Lütfəli bəy Şəfiqənin gözəlliyinə heyrandır. O, münasib vaxt tapıb öz məhəbbətini açır. Lakin Şəfiqə ona qapını göstərir. Lütfəli bəy intiqam almaq üçün Cəlili məhv etmək planları qurur. Lütfəli bəyin təsiri ilə Cəlil sərxoşluğa, qumara başqa pis əməllərə qurşanır, sirkdə atçapan gözəl bir qadınla tanış olur, ona külli miqdarda pul xərcləyir. Lütfəli