Məndə sığar iki cahan,

          mən bu cahana sığmazam!

Gövhəri-laməkan mənəm,

          kövnü məkanə sığmazam!..

Nəsimi əzəmətinə bir cahan sığarkən, özü bu cahana sığmadı, sığa bilmədi. Dünyada olduğu zaman, dünya da onun içində, daxilində oldu. Şairin yaşadığı müddətdə bir şüarı oldu - Ənəlhəq! Həq mənəm, həq məndədi dedi. Nəsimiyə görə hər nə varsa, kiçikdən başlayıb, böyüməyə, aliləşməyə doğru gedir. Ona görə də hər bir varlıq özlüyündə böyük dünya, kainatdır. Nəsimi öz düşüncə və təfəkkürünə görə yaşadığı mühitə, onu əhatə edən aləmə sığa, qərarlaşa bilmirdi. Onun üçün insan olduğundan və göründüyündən daha böyük məfhum idi. Özünün də dediyi kimi, kamil insan bəşəri məna daşıyırdı.

Nəsimi üçün ən ilahi varlıq insan idi. Onun azadlığı, kamilliyi idi. Elə dünyanın gözəlliyini də bunda görürdü. İnsanın ağlı, təfəkkürü onun gözəlliyini, üstünlüyünü ifadə edirdi. Sufi şair olan Nəsimi üçün Tanrı da, insan da bir idi, vəhdətdə idi. Və bu birlikdən cahan qüvvət, qüdrət alırdı. Onun təfəkküründə və düşüncəsində insan ali varlıq olmaqla bərabər, həm də kainatın yönəldicisi, hərəkətverici qüvvəsi idi. Nəsimiyə görə, Allah insanı təkcə canlı varlıq kimi yaratmamışdı, dünyada hər şey insan zəkasına, iradəsinə bağlıdır. Və cəmi bəşər də insanın əmrinə tabe, düşüncəsinə yönəlirdi. Nəsimi poeziyasının ana xəttini, qayəsini kamil insan və onun təfəkkürü təşkil edirdi. Şair öz şeirlərində insanı bəşəriyyət üçün ən qiymətli varlıq kimi təsvir edir.

Hürufiliyin ən böyük təbliğatçısı sufi şair olduğu üçün bütün varlıqlara fərqli yöndən baxırdı. Onun üçün bir amal, məqsəd olub. İnsan və onun varlığı. Geridə qalan zəif təfəkkürün məhsulu idi. Nəsimiyə görə, güclü, gücsüz insan olmayıb. Kamil və cahil insan olub. Onun düşüncəsinə görə isə kamil insan bütün alilərin fövqündə dayanıb. Əgər Nəimi böyük alim və filosof kimi hürufiliyin nəzəriyyəsini yaratmışdısa, Nəsimi qüdrəti sufi şair kimi onun möhtəşəm poeziyasını canlandırıb insanlara sevdirmişdi. Onun şeirləri dövrünün insanları arasında nə qədər sevilirdisə, bir o qədər də laməkan dərvişlərin dillər əzbəri idi. Dərvişlər diyar-diyar gəzərək Nəsimi qəzəllərini təbliğ edir, yayırdılar.

Nəsimi təfəkkür və düşüncəsi ilə bütün dünyanı zəbt etmək iqtidarında olan, ən qorxulu hökumdarlardan olan Əmir Teymurun qarşısında belə, təmkinini pozmamış, onu öz zəka gücünün təsiri qarşısında aciz vəziyyətə salmışdır. Tarixdən də məlumdur ki, hürufilər Əmir Teymuru qəddar əməllərinə görə cahil adlandırıblar. Elə buna görə də, Teymurilər tərəfindən hər zaman təqib olunublar. Şairin müəllimi Nəimi Naxçıvanda, Əlincə qalasının yaxınlığında Miranşah tərəfindən edam edilir. Müəlliminin ölümü Nəsimiyə əzab verir, o, bu hadisədən sonra böyük sarsıntı keçirsə də öz düşüncə və təfəkküründə daha da mətin olur. Hətta, böyük Nəimiyə olan sevgisini "Ayrılıq" qəzəli ilə gözəl bir şəkildə ifadə edir:

Ey müsəlmanlar,

          mədəd ol yar pünhan ayrılır,

Ağlamayım neyləyim,

          çün gövdədən can ayrılır.

Bu qəzəl Nəsiminin daxili üsyanı, hayqırtısı idi. Nəiminin ölümünü heç cür qəbul edə bilməyən Nəsimi onun davamçısı kimi ustadın dini-fəlsəfi fikirlərini yaymaq məqsədilə laməkan həyat yaşayır. Müxtəlif vaxtlarda Təbriz, İraq, Anadolu və digər ölkələr də yaşayaraq Nəimi ideologiyasını dünyaya yaymağa çalışır. Ömrünün sonlarını isə Suriyanın Hələb şəhərində yaşayır.

Nəsimi Azərbaycan dilinin zənginliyindən bacarıqla istifadə edir, onu öz oxucularına sevdirirdi. Onun dili zəngin olduğu qədər də